ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΚΑΒΑΦΗ

Των επιστημονικών υπευθύνων της φιλολογικής τεκμηρίωσης του αρχείου Καβάφη, Τάκη Καγιαλή, Καθηγητή Νεοελληνικής Φιλολογίας, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και Μιχάλη Χρυσανθόπουλου, Καθηγητή Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ – ΑΡΧΕΣ

Αντικείμενο της ομάδας φιλολογικής τεκμηρίωσης του αρχείου Καβάφη ήταν η συμπλήρωση της αρχειονομικής περιγραφής κάθε τεκμηρίου με εξειδικευμένες φιλολογικές πληροφορίες και η οργάνωση έγκυρων θεματικών σημείων πρόσβασης, ικανών να διευκολύνουν τη σύγχρονη και μελλοντική φιλολογική έρευνα. Η προσέγγισή μας βασίστηκε σε δύο στόχους: α) να ανταποκριθούμε πλήρως στις σύνθετες ανάγκες των μελετητών του καβαφικού έργου, στην Ελλάδα και διεθνώς, αλλά και στα ενδιαφέροντα του απλού αναγνώστη που θα επιθυμούσε να εξοικειωθεί με τον πλούτο του αρχειακού υλικού· και β) να αποφύγουμε την πλαισίωση των αρχειακών τεκμηρίων με προσωπικές απόψεις και εκτιμήσεις, όπως και με οποιαδήποτε μορφή σχολιασμού που θα μπορούσε να εκληφθεί ως έμμεση καθοδήγηση ή και ως χειραγώγηση της έρευνας. Για τον λόγο αυτό επιδιώξαμε τον κατά το δυνατόν ουδέτερο και τυπικό σχολιασμό των αρχειακών τεκμηρίων και την πλαισίωσή τους με πληροφορίες πραγματολογικού κυρίως χαρακτήρα. Παράλληλα, και προκειμένου να διαφυλαχθεί η ιστορικότητα του αρχείου και στο επίπεδο της φιλολογικής περιγραφής, επιλέξαμε τη σύνδεση των αρχειακών τεκμηρίων με τα αντίστοιχα λήμματα του Ιστορικού Καταλόγου του Γ. Π. Σαββίδη, τα οποία είναι διαθέσιμα στον χρήστη μέσω ενεργών υπερσυνδέσμων (hyperlinks).

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Σε περιπτώσεις κατά τις οποίες ένα αρχειακό τεκμήριο σχετίζεται ρητώς ή εμφανώς με δημοσιευμένο έργο του Κ. Π. Καβάφη, η σύνδεση αυτή αποτυπώνεται στο πεδίο «Σχετικά έργα του Κ. Π. Καβάφη» με παραπομπή στην πρώτη δημοσίευση του έργου, βάσει του αριθμού του οικείου λήμματος στη Βιβλιογραφία Κ. Π. Καβάφη¹ (π.χ. «Αλεξανδρινοί βασιλείς» >Α129). Μέσω αυτών των συσχετισμών, και εκτός των άλλων δυνατοτήτων που παρέχονται στον ερευνητή, κάθε χρήστης της παρούσας ψηφιακής εφαρμογής μπορεί να εντοπίσει, εύκολα και γρήγορα, το σύνολο του αρχειακού υλικού που σχετίζεται με ένα ποίημα ή άλλο δημοσιευμένο έργο του Κ. Π. Καβάφη το οποίο τον ενδιαφέρει.Στο πεδίο «Συμπληρωματικά σχόλια» παρέχονται διευκρινιστικά δεδομένα για το περιεχόμενο του υπό εξέταση τεκμηρίου, όπως π.χ. πληροφορίες λογοτεχνικού ή φιλολογικού ενδιαφέροντος, σχεδιάσματα ή παραλλαγές καβαφικών έργων, αναφορές σε τίτλους άρθρων, βιβλίων και άλλου έντυπου υλικού, αλλά και δεδομένα που αφορούν τις εκδόσεις ή δημοσιεύσεις κειμένων τα οποία παρατίθενται ή σχολιάζονται στο τεκμήριο. Σε όλες τις περιπτώσεις, η ομάδα φιλολογικής τεκμηρίωσης απέφυγε την ερμηνευτική προσέγγιση της αρχειακής πληροφορίας, καθώς και την εκτεταμένη –και δεσμευτική για τον χρήστη του αρχείου– αξιοποίηση της υπάρχουσας δευτερογενούς βιβλιογραφίας.

Σε ό,τι αφορά τα «Σημεία πρόσβασης» (λέξεις-κλειδιά μέσω των οποίων διευκολύνεται η βασική αναζήτηση στο αρχείο), η ομάδα φιλολογικής τεκμηρίωσης συνέβαλε στη συμπλήρωση των κατηγοριών «Φυσικά πρόσωπα», «Νομικά πρόσωπα», «Τόποι» και «Οικογένειες». Κυρίως, όμως, τα μέλη της ομάδας ανέλαβαν την εκπόνηση της κατηγορίας «Θέματα» (= σημεία πρόσβασης φιλολογικού ενδιαφέροντος), η οποία υποδιαιρέθηκε στις ακόλουθες θεματικές υποκατηγορίες:

• Έργα του Κ. Π. Καβάφη
• Έργα άλλων
• Περιοδικά
• Εφημερίδες
• Μετάφραση – Έργα του Κ. Π. Καβάφη
• Λογοτεχνικοί και άλλοι χαρακτήρες

Στο πλαίσιο της τελευταίας θεματικής υποκατηγορίας, οι χαρακτήρες που απαντούν σε ποιήματα και πεζά κείμενα του Καβάφη έχουν επιμεριστεί σε Ιστορικά, Λογοτεχνικά, Φανταστικά και Μυθολογικά πρόσωπα, με τρόπο που διευκολύνει την αυτόνομη ή συνδυαστική τους αναζήτηση στο αρχείο.

Στην αγγλόφωνη εκδοχή της παρούσας εφαρμογής, η απόδοση των τίτλων έργων του Κ. Π. Καβάφη, όπως και των τοπωνυμίων και των ονομάτων χαρακτήρων που απαντούν στα έργα αυτά, παραπέμπει κατά κύριο λόγο στη μετάφραση του Daniel Mendelsohn² και, σε ό,τι αφορά τα καβαφικά πεζά, σε εκείνη του Peter Jeffreys³. Έχουν επίσης κωδικοποιηθεί οι εναλλακτικές αποδόσεις των όρων αυτών σε άλλες αγγλικές μεταφράσεις (όπως εκείνες των Rae Dalven⁴, Edmund Keeley-Philip Sherrard⁵ και Evangelos Sachperoglou⁶), ώστε να διευκολύνεται η αναζήτηση του αγγλόφωνου χρήστη στο αρχείο ανεξάρτητα από τη μετάφραση που τυχόν χρησιμοποιεί.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Παραδίδοντας την παρούσα εργασία, αισθανόμαστε υπερήφανοι για το έργο που κατορθώσαμε να ολοκληρώσουμε σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα και επιθυμούμε να ευχαριστήσουμε τους συντελεστές του Ιδρύματος Ωνάση και του Αρχείου Καβάφη για την εξαιρετική συνεργασία και την εξασφάλιση κάθε δυνατής υποστήριξης. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλουμε στα μέλη της ομάδας φιλολογικής τεκμηρίωσης, τους συναδέλφους Σοφία Ζησιμοπούλου και Αλέξανδρο Κατσιγιάννη, που αφιέρωσαν στην κοινή μας προσπάθεια χρόνο, κόπο και φροντίδα πολύ πέραν των συμβατικών τους υποχρεώσεων και συνέβαλαν καθοριστικά στην επιτυχή της έκβαση.