10 Inventions του Δημήτρη Μητρόπουλου

Μία από τις πλέον εμβληματικές μελοποιήσεις του καβαφικού ποιητικού έργου, αλλά και η πρώτη απόπειρα προς αυτή την κατεύθυνση, προέρχεται από τον διάσημο μαέστρο και μουσουργό Δημήτρη Μητρόπουλο. Ο Μητρόπουλος είναι από τους πρώτους συνθέτες που μελοποίησε ποιήματα του Καβάφη, ενώ κατόπιν ακολούθησαν πολλοί άλλοι όπως ο Χατζιδάκις, ο Θεοδωράκης, ο Δημήτρης Παπαδημητρίου κ.ά.

Ο συνθέτης γεννήθηκε στην Ελλάδα το 1896. Κατά τα έτη 1925-1926, κι ενώ βρισκόταν σε περιοδεία στις ΗΠΑ, έγραψε στον Καβάφη, προκειμένου να ζητήσει άδεια για τη μελοποίηση των ποιημάτων του. Προηγουμένως, είχε επίσης μελοποιήσει ποιήματα του Άγγελου Σικελιανού. ¹

Όπως σημειώνει η Στεφανία Μεράκου για την επικοινωνία Μητρόπουλου-Καβάφη:

«Από το περιεχόμενο της επιστολής προκύπτει ότι ο Μητρόπουλος είχε ήδη αποφασίσει ότι η έκδοση θα περιλάμβανε τα δέκα μόνο από τα δεκατέσσερα τραγούδια, ταξινομημένα σύμφωνα με τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά. Έτσι χωρίζει τις δέκα Inventions της έκδοσης σε τέσσερα μέρη:

I. 4 Canons (“Μακρυά”, “Να μείνει”, “Για νάρθουν”, “Το διπλανό τραπέζι”)
II. 2 Passacaglia (“Γκρίζα”, “Μέρες του 1903”)
III. Preludio e fuga a 4 voci (“Εν τη οδώ”, “Ο ήλιος του απογεύματος”)
IV. Pedale – Coda (Finale) (“Έτσι πολύ ατένισα”, “Επήγα”)
Δεν υπάρχουν ενδείξεις ως προς το λόγο για τον οποίο παρέλειψε τα τραγούδια “Ηδονή”, “Μια νύχτα”, “Η αρχή των” και “Εν απογνώσει”. Ίσως ήταν πολλά για να συμπεριληφθούν στον κύκλο, ίσως οι στίχοι ήταν παραπάνω τολμηροί (από την άλλη όμως περιέλαβε άλλα με εξίσου τολμηρούς στίχους)».²

Mε τη μελοποίηση του καβαφικού έργου, ο Μητρόπουλος βρίσκει την ευκαιρία να εισαγάγει τις μοντερνιστικές του ιδέες στις συνθήκες που διαμορφώνονται στον ελληνικό χώρο κατά τη δεκαετία του’20. Μέσα από ένα μικρό αλλά σημαντικό σε σημασία έργο, στο οποίο και εντάσσονται οι 10 Inventions, o Mητρόπουλος καθιερώνεται ως σημαίνουσα φυσιογνωμία της μουσικής σκηνής του Μεσοπολέμου, ενώ μαζί με τον Σκαλκώτα θεωρείται εισηγητής του νεοελληνικού μουσικού μοντερνισμού στις δεκαετίες 1920 και 1930. ³

Στο αρχείο Καβάφη σώζεται αντίτυπο της μουσικής έκδοσης του Μητρόπουλου, με χειρόγραφη αφιέρωση του μουσικού προς τον ποιητή. Πρόκειται για το τεκμήριο GR-OF CA CA-SF01-S04-F15-0008 (1597), https://cavafy.onassis.org/el/object/mynx-wh6k-7fae/.

Στην πρώτη σελίδα της έκδοσης διαβάζουμε: «Στον κύριο Κ. Π. Καβάφη με θαυμασμό», ενώ το έργο είναι αφιερωμένο «στον Άλκη Θρύλο». Τα μελοποιημένα ποιήματα είναι τα ακόλουθα: «Μακρυάv», «Να μείνει», «Για νάρθουν–» «Το Διπλανό Τραπέζι», «Μέρες του 1903», «Γκρίζα», «Εν τη Οδώ», «Ο ήλιος του απογεύματος», «Έτσι πολύ ατένισα-» και «Επήγα». Στις τρεις τελευταίες σελίδες δημοσιεύονται και γαλλικές μεταφράσεις των ποιημάτων αυτών.

Εκτός από αντίτυπο της ίδιας της μουσικής έκδοσης, στην Ψηφιακή Συλλογή του Αρχείου Καβάφη φιλοξενούνται επίσης σημαντικά τεκμήρια και από την ιστορία της μελοποίησης του Δ. Μητρόπουλου. Ας δούμε το τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S01-SS01-F18-SF003-0100 (756), https://cavafy.onassis.org/el/object/9dpr-mp3k-pn7x/.⁵ Πρόκειται για δύο χειρόγραφες επιστολές του Δημήτρη Μητρόπουλου προς τον Καβάφη, σταλμένες από την Αθήνα. Στην πρώτη (15/07/1926), ο Μητρόπουλος πληροφορεί τον Καβάφη για τη μελοποίηση ποιημάτων του και ζητά μεταφράσεις τους στα γαλλικά. Στη δεύτερη επιστολή (16/08/1926), τον ευχαριστεί για την αποστολή των γαλλικών μεταφράσεων. Στην 4η Λήψη του τεκμηρίου, στην τελευταία δηλαδή σελίδα της πρώτης από τις δύο επιστολές, παρατηρούμε τη διεύθυνση αποστολής της επιστολής: «Οικία Νεγρεπόντη, Οδός Όθωνος 12». Πρόκειται για το σπίτι της Ελένης Νεγρεπόντη-Ουράνη, κριτικού, γνωστής με το ψευδώνυμο Άλκης Θρύλος, και συζύγου του ποιητή Κώστα Ουράνη, στην οποία αναφερθήκαμε εκτενέστερα παραπάνω.