Onassis Cavafy Archive

ΜΑΘΗΜΑ 8 – Ο ΚΑΒΑΦΗΣ ΚΑΙ Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ

Ένα από τα ζητήματα που κυρίως απασχόλησαν την καβαφική κριτική είναι η συνάφεια του ποιητικού έργου με την επικαιρότητα της εποχής του Καβάφη. Σε αντίθεση με τον Τίμο Μαλάνο, που ταύτισε την ιστορική αίσθηση του Καβάφη με την ομοφυλοφιλία του,¹ ο Στρατής Τσίρκας προσπάθησε να δει τον Καβάφη μέσα από το πρίσμα του παροικιακού ελληνισμού της εποχής του. Για τον Τσίρκα, ο Καβάφης δεν ήταν αποκομμένος από τα γεγονότα του καιρού του, αλλά, παρακολουθούσε συστηματικά τη σύγχρονη επικαιρότητα και έγραφε γι’ αυτήν.²

Η προφανέστερη αρχειακή ένδειξη του ενδιαφέροντος του ποιητή για ζητήματα της αιγυπτιακής επικαιρότητας είναι το ποίημα «27 Ιουνίου 1906, 2 μ.μ»., το οποίο αναφέρεται στην τραγωδία του Ντενσουάι και τον απαγχονισμό ενός Άραβα από τον αγγλικό στρατό. Τον Ιούνιο του 1906 πραγματοποιήθηκε συμπλοκή μεταξύ Άγγλων και φελάχων στο χωριό Ντενσουάι. Η δίκη που ακολούθησε κατέληξε στην απόφαση θανατικής ποινής για τέσσερις Αιγύπτιους άνδρες. Ένας από αυτούς ήταν ο Ιούσεφ Χουσεΐν Σελίμ, για τον οποίο έχει γραφτεί το καβαφικό ποίημα.

Χειρόγραφο του ποιήματος σώζεται στο αρχείο Καβάφη, στο αχρονολόγητο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF01-S01-F01-SF001-0121 (129), https://cavafy.onassis.org/el/object/27-1906-2-u-u/.

Σημειώσεις και παραλλαγές του ποιήματος εντοπίζονται στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF01-S01-F01-SF001-0162 (811), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-192/, στο οποίο διακρίνεται και το όνομα του δεκαεφτάχρονου αγοριού που θανατώθηκε στο Ντενσουάι.

Για ένα «άγνωστο ποίημα» του Κ. Π. Καβάφη

«Στις 8.12.1962 ο Γ. Π. Σαββίδης στέλνει μια επιστολή στον φίλο του Στρατή Τσίρκα και του ανακοινώνει την ύπαρξη ενός άγνωστου ποιήματος του Κ. Π. Καβάφη. “Μεταξύ άλλων”, γράφει ο Σαββίδης, “ελπίζω να σ’ ενδιαφέρει να μάθεις πως βρήκα ένα σχεδίασμα, πολύ προχωρημένο, για ποίημα εμπνευσμένο από την απαγχόνιση ενός νεαρού Άραβα”. Ο Σαββίδης στέλνει το ποίημα στον Τσίρκα. Και περιμένει την “πραγματογνωμοσύνη” του. Η σχετική έρευνα του Τσίρκα, τους επόμενους μήνες, θα δείξει πως το καβαφικό ποίημα αναφέρεται σε ένα μείζον γεγονός της αιγυπτιακής ιστορίας: “Πρόκειται ασφαλώς για την τραγωδία του Ντενσουάι”, γράφει στον Σαββίδη.»³

Η τραγωδία του Ντενσουάι δεν είναι το μοναδικό γεγονός της επικαιρότητας που αιχμαλωτίζει το ενδιαφέρον του Καβάφη. Η δίκη του Ibrahim Nassif al-Wardani (Νασίφ-αλ-Ουαρντάνι) που καταδικάστηκε σε θάνατο για τη δολοφονία του τότε πρωθυπουργού της Αιγύπτου, Boutros Ghali (Μπούτρος Γκάλι), φαίνεται πως επίσης απασχόλησε τον Καβάφη, ο οποίος κράτησε σημειώσεις για το γεγονός. Στο τεκμήριο «Εις τον Ουαρδάνη…», GR-OF CA CA-SF01-S02-F05-0002 (939), https://cavafy.onassis.org/el/object/be8a-sbkf-dh4p/, με χρονολογία 1910, στην πρώτη γραμμή του κειμένου διακρίνεται καθαρά η φράση: «Εις τον Ουαρδάνη ο αιγυπτιακός λαός έδειξε συμπάθεια…».

1 Τ. Μαλάνος, Ο ποιητής Κ. Π. Καβάφης: Ο άνθρωπος και το έργο του, Δίφρος, Αθήνα 1957, σ. 72-73.

2 Βλ. ενδεικτικά τις μελέτες του Τσίρκα, Ο Καβάφης και η εποχή του, ό.π., και Ο πολιτικός Καβάφης, Κέδρος, Αθήνα 1971.

3 Γ. Παπαθεοδώρου, «Εισαγωγή: Ένα καβαφικό μοιρολόι» στο: «27 Ιουνίου 1906, 2 μ.μ.», Δύο γράμματα για ένα καβαφικό ποίημα από την αλληλογραφία Τσίρκα-Σαββίδη, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2015, σ. 17. Ολόκληρο το βιβλίο είναι διαθέσιμο εδώ: https://www.miet.gr/userfiles/b43b6205-bc09-4b97-8795-a6b100f44a81/allilografia-tsirka-savvidi-2015-miet.pdf.