Onassis Cavafy Archive

ΜΑΘΗΜΑ 4 – ΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗ: ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΠΟΡΤΡΕΤΑ ΚΑΙ ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΕΣ

Η φωτογραφία του Καβάφη στο εργαστήρι του Τόμπρου, που σχολιάστηκε παραπάνω και εντοπίζεται στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S03-F26-SF001-0014 (1947), https://cavafy.onassis.org/el/object/ztxc-ehc8-4a4f/, αποτέλεσε έμπνευση για τον Νίκο Εγγονόπουλο, ο οποίος φιλοτέχνησε, βάσει αυτής, μια γνωστή προσωπογραφία του Καβάφη, υιοθετώντας επιλεκτικά στοιχεία βυζαντινής τεχνοτροπίας. Όπως αναφέρει η Αθηνά Βογιατζόγλου: «Βυζαντινά [στοιχεία] είναι η με γραμμές σχεδιασμένη απόδοση σκιών και φωτισμών στο πρόσωπο του Καβάφη, η χειρονομία που θυμίζει στάση των χεριών μετωπικών αγίων (ελαφρώς παραλλαγμένη, όμως, έτσι ώστε να πλησιάζει την “πραγματική” χειρονομία ενός ανθρώπου που μιλάει), καθώς και η πίσω μορφή, η οποία ως ιδέα του αγγέλου που έρχεται εκ Θεού ολοκληρώνει το εγχείρημα “αγιοποίησης” του Καβάφη.»¹

Σύμφωνα με δήλωση της γλύπτριας Ασπασίας Παπαδοπεράκη, οι φωτογραφίες που τραβήχτηκαν στο εργαστήριο του Τόμπρου βοήθησαν την ίδια στη δημιουργία γλυπτικής προτομής του Καβάφη για τη συμμετοχή της στην Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας, το 1980.²

Άλλες εικαστικές απεικονίσεις του ποιητή

Δείτε εδώ το έργο του Νίκου Εγγονόπουλου, Ο Καβάφης, αβγοτέμπερα σε ξύλο (1948): https://www.eikastikon.gr/no_right.php?what=zografiki/egonopoulos/egonopoulos_b_37.jpg.

Μπορείτε να δείτε τη γλυπτική προτομή του Καβάφη, όπως φιλοτεχνήθηκε από την Ασπασία Παπαδοπεράκη, σε φωτογραφία που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Πάροδος, τχ. 19 (Απρίλιος 2008), εδώ: https://www.greek-language.gr/periodika/mags/parodos/2008/19/124931.

Ωστόσο, η φωτογραφία του Παγώνη δεν είναι η μοναδική που θα εμπνεύσει κάποιον επίδοξο πορτρετίστα του Καβάφη. Μέχρι και το 1960, οι προσωπογραφίες του ποιητή στηρίζονται πολύ συχνά σε προηγούμενα φωτογραφικά πρότυπα, και συγκεκριμένα σε φωτογραφίες που είχαν τραβηχτεί στην οικία του.³ Το σκίτσο με τη μορφή του ποιητή στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF01-S04-F16-0018 (2032), https://cavafy.onassis.org/el/object/qyba-k7p9-bgcn/, αποτελεί μια αντίστοιχη περίπτωση, εφόσον παραπέμπει ευκρινώς σε φωτογραφία του Καβάφη, τραβηγμένη κατά το έτος 1910.

Η φωτογραφία που ενέπνευσε το παραπάνω σκίτσο εντοπίζεται στο αρχείο, στο τεκμήριο με κωδικό GR-OF CA CA-SF02-S03-F26-SF001-0007 (1946), https://cavafy.onassis.org/el/object/c4pp-8wch-abd6/. Το πορτρέτο δεν φέρει χρονολογία, αλλά αποδίδεται στον φίλο του Καβάφη, Περικλή Αναστασιάδη. Ο Αναστασιάδης ζούσε στην Αλεξάνδρεια, ήταν μέλος του Χρηματιστηρίου της πόλης και ερασιτέχνης ζωγράφος.

Φωτογραφίες και εικαστικά πορτρέτα

Για με τη σχέση ανάμεσα στις φωτογραφίες και τα εικαστικά πορτρέτα του ποιητή, ο Δ. Δασκαλόπουλος σημειώνει στο άρθρο του, «Ο Κ. Π. Καβάφης και οι εικαστικοί καλλιτέχνες»:

«[…] [Σ]την πολλαπλώς κρίσιμη για την τύχη του καβαφικού έργου δεκαετία 1920-1930, ο ποιητής φρόντισε να αποκτήσει ευάριθμες και διαδοχικές “επίσημες” φωτογραφίες του, άλλοτε εμφανώς ρετουσαρισμένες (και, αναπόφευκτα, κακεντρεχώς σχολιασμένες) και άλλοτε περισσότερο πιστές και φυσικές. Σ’ αυτές ακριβώς τις ύστερες φωτογραφίες του έχουν στηριχτεί κατά κύριο λόγο οι περισσότεροι από τους μεταγενέστερους εικαστικούς καλλιτέχνες που δεν τον γνώρισαν προσωπικώς.»⁴

1 Α. Βογιατζόγλου, «Ο Καβάφης του Νίκου Εγγονόπουλου», στο: Κ. Βούλγαρης (επιμ.), Κ. Π. Καβάφης; Κλασικός και μοντέρνος, ελληνικός και παγκόσμιος, (.poema..), Κορώνη 2013, σ. 61-67.

2 Βλ. σχετικά Α. Παπαδοπεράκη, Η μορφή του Κ. Π. Καβάφη, εισαγωγή Γ. Ιωάννου, Μακέδος, Αθήνα 1987, σ. 11.

3 Βλ. σχετικά E. Papargyriou, “Photographic adaptations of Cavafy”, Journal of Greek Media and Culture 1 (2) (2015), 256.

4 Δασκαλόπουλος, «Ο Κ. Π. Καβάφης και οι εικαστικοί καλλιτέχνες», ό.π., σ. 94.