Onassis Cavafy Archive

ΜΑΘΗΜΑ 2 – ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗ: ΤΕΚΜΗΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΙΟ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ

Εκτός από τις πρακτικές ανάγκες της καθημερινότητας και τις οικονομικές συναλλαγές του Κ. Π. Καβάφη και των συγγενών του, το αρχείο μάς δίνει επίσης τη δυνατότητα να γνωρίσουμε τις κοινωνικές συναναστροφές της οικογένειας. Στο πλαίσιο αυτό, τα επισκεπτήρια της Χαρίκλειας Καβάφη και των αδελφών Καβάφη, οι προσκλήσεις που λάμβανε ο ποιητής, τα αναμνηστικά ενθύμια του ίδιου και των αδελφών του, από πολιτιστικές και κοινωνικές εκδηλώσεις, αποτελούν αξιόπιστους δείκτες της κοινωνικής τους ζωής και των καθημερινών τους δραστηριοτήτων.

Αρχειακά τεκμήρια και κοινωνική ζωή

«Η κοινωνική δραστηριότητα και επικοινωνία των ατόμων με άλλους ανθρώπους και οργανισμούς δημιουργεί αρχειακά τεκμήρια όπως [είναι τα]: πιστοποιητικά (γεννήσεως, σπουδών, γάμου, θανάτου), διαβατήρια, βιογραφικά σημειώματα, λογαριασμοί, αποδείξεις, εκκαθαριστικά μισθοδοσίας, εκκαθαριστικά φορολογίας, συμβόλαια, διαθήκες, αντίγραφα κινήσεως λογαριασμών, επιστολές, ημερολόγια, φωτογραφίες, οικογενειακές βιντεοταινίες, προσκλήσεις κ.α. Τα τεκμήρια αυτά καταγράφουν κάθε έκφανση της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου, διευκολύνουν τις ποικίλες σχέσεις και δραστηριότητές του, τεκμηριώνουν τα δικαιώματά του. Αποτυπώνουν το ιστορικό της ζωής του και απαθανατίζουν τις εμπειρίες του, υποστηρίζοντας τη λειτουργία της μνήμης. Κάποια από αυτά καταστρέφονται αμέσως μετά τη δημιουργία τους, άλλα κρατούνται για μικρότερο ή μεγαλύτερο διάστημα, ενώ κάποια διατηρούνται για πάντα καθώς κρίνεται ότι έχουν σταθερή και αμείωτη αξία για πρακτικούς ή συναισθηματικούς λόγους.»¹

Το τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S02-F25-SF005-0006 (1206), https://cavafy.onassis.org/el/object/u-324/, αποτελεί λίστα επισκέψεων της Χαρίκλειας Καβάφη. Συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα χειρόγραφο τετράδιο, στο οποίο αναγράφονται τα ονόματα των κυριών που επισκεπτόταν η Χαρίκλεια Καβάφη. Δίπλα σε κάποια από τα ονόματα σημειώνονται η διεύθυνση και η ημέρα που δεχόταν επισκέψεις η εκάστοτε οικοδέσποινα. Ανάμεσα στα ονόματα, διακρίνουμε γνωστές οικογένειες της ελληνικής παροικίας (Χωρέμη, Μπενάκη, Ράλλη κ.ά.).

Η κοινωνική ζωή του Παύλου Καβάφη, αδελφού του ποιητή, αποτυπώνεται εύγλωττα στο λεύκωμά του, που έχει διασωθεί στο αρχείο. Το λεύκωμα περιλαμβάνει έντυπες αλλά και χειρόγραφες προσκλήσεις προς τον Παύλο και την οικογένεια Καβάφη για διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις, μερικά δημοσιεύματα εφημερίδων, καθώς και άλλα σχετικά αναμνηστικά (μενού, κατάλογοι χορού κ.ά.). Δείτε το «Paul Cavafy» (Λεύκωμα), GR–OF CA CA–SF02-S02-F25-SF005-0005 (1901), εδώ: https://cavafy.onassis.org/el/object/paul–cavafy–u/. Το τεκμήριο τοποθετείται χρονικά στα έτη 1882-1902.

Παύλος καβάφης

Ας δούμε τι σημειώνει η Λένα Σαββίδη για τον Παύλο Καβάφη και τη ζωή του:

«Παύλος Καβάφης (1860-1920) ο κοσμικός της οικογένειας. Υπάλληλος στο Δημαρχείο, αναφέρεται συχνά τ’ όνομά του στις κοσμικές στήλες των αλεξανδρινών εφημερίδων. Στο αρχείο Καβάφη υπάρχει ένα άλμπουμ όπου ο Παύλος είχε καταχωρήσει προσκλήσεις, αγγελτήρια, εισιτήρια, προγράμματα, ακόμα και αποκόμματα εφημερίδων από το 1886 ως το 1898.

Πολλές από τις προσκλήσεις απευθύνονται στην “κυρία Καβάφη και υιούς” και προέρχονται όχι μόνον από την ελληνική παροικία, αλλά και από την κοσμοπολίτικη κοινωνία της Αλεξάνδρειας και από την αυλή του Χεδίβη.» ²

Παρόμοιες πληροφορίες προσφέρει το τεκμήριο «Επισκεπτήρια, προσκλήσεις», GR-OF CA CA-SF02-S02-F25-SF006-0005 (1203), https://cavafy.onassis.org/el/object/3p8g-wmtn-trb9/, που περιλαμβάνει προσκλητήρια και επισκεπτήρια των αδελφών Καβάφη και της Χαρίκλειας Καβάφη.³ Συγκεκριμένα, εδώ βλέπουμε επισκεπτήρια του Παύλου και του Πέτρου Ιωάννη Καβάφη (Λήψεις 1 έως 4), έντυπο προσκλητήριο από τη βαρόνη de Menasce προς τη Χαρίκλεια Καβάφη (Λήψη 7), καθώς και έντυπο προσκλητήριο προς έναν από τους αδελφούς Καβάφη (ενδεχομένως τον Γεώργιο) σε χορό του χεδίβη (αντιβασιλέα) της Αιγύπτου για τις 15 Μαΐου 1899 (Λήψη 8).

Η κοινωνική ζωή του Κ. Π. Καβάφη φωτίζεται επίσης μέσα από προσκλητήρια για κοινωνικές εκδηλώσεις και σχετικές σημειώσεις του ίδιου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S01-SS01-F18-SF003-0024 (1204), https://cavafy.onassis.org/el/object/ph9x-aest-kn38/, προσκλητήριο γάμου του 1906. Ο Καβάφης προσκαλείται στον γάμο της Gertrude May Barker με τον Stanley Innes Gordon, στον ναό του Αγίου Μάρκου της Αλεξάνδρειας.

Εκτός από αυτού του είδους τις εκδηλώσεις, ο Καβάφης φαίνεται πως απολάμβανε την κοινωνική ζωή με διάφορους τρόπους. Ένας εξ αυτών ήταν και η ενασχόλησή του με τυχερά παιχνίδια. Το τεκμήριο «Τζόγος», GR-OF CA CA-SF02-S02-F25-SF004-0001 (974), https://cavafy.onassis.org/el/object/anb5-zztw-4zq5/, περιέχει αναφορές σε τυχερά παιχνίδια (ντόμινο, ρουλέτα), και συγκεκριμένα σε κέρδη και ζημιές, για τα έτη 1891-1893. Σύμφωνα με τον βιογράφο του, Robert Liddell, o Καβάφης έβαζε επίσης στοιχήματα για το τένις, τις ιπποδρομίες και τους αγώνες ποδηλάτου. ⁴ Στην εποχή του ποιητή, η δραστηριότητα αυτή αποτελούσε μια διαδεδομένη κοινωνική συνήθεια της τάξης του, στην οποία επιδόθηκε και ο ίδιος μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των κοινωνικών του συναναστροφών. ⁵

Τζόγος

«Ο Καβάφης σημειώνει τακτικά, κάθε μήνα, τα παιχνίδια που παίζει, και δίπλα υπάρχουν δύο στήλες, η μια που επιγράφεται Κ (κέρδη) και η άλλη Ζ (ζημίαι), και κάνει την πρόσθεση κάθε μήνα, σημειώνοντας συγχρόνως αν το γενικό αποτέλεσμα είναι κέρδος ή ζημία, και το ποσόν.

Στο τέλος κάθε χρόνου, γίνεται ανακεφαλαίωση των αποτελεσμάτων κάθε παιχνιδιού χωριστά, και το τελικό αποτέλεσμα.

Εντυπωσιακό, στην περίπτωση των λογαριασμών αυτών, είναι το πόσο μικρά, εν τέλει, είναι τα ποσά κέρδους ή ζημίας, τι δυσανάλογα με τον κόπο και την επιμέλεια που απαιτεί η ενημέρωση του βιβλίου του τζόγου.

Τα παιχνίδια που έπαιξε ο Καβάφης τα χρόνια αυτά, εκτός από τα δύο δυσανάγνωστα, είναι τα εξής:

Άλογα, Lansquenet (παιχνίδι με τράπουλα γερμανικής προέλευσης), Domino, Roulette, Petite Roulette, Jeu de cartes, Napoléon· Στοίχημα επί domino, επί αλόγων, επί σκακίου, επί βαμβακίου, επί βαμβακόσπορου, επί ταβλίου, επί τουρκικών λαχείων, επί Courses (Pari mutuel), επί billiard, Bezique, Heads or tails (κορώνα-γράμματα), Paits ou Impairs (μονά-ζυγά), Σκάκι, Τόμπολα, Whist (παιχνίδι με τράπουλα, πρόδρομος του μπριτζ) […].»⁶

1 Γ. Γιαννακόπουλος, Β. Μπουντούρη, Εισαγωγή στην Αρχειονομία, [ηλεκτρ. βιβλ.] Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, Αθήνα 2015, σ. 7. Διαθέσιμο εδώ: https://repository.kallipos.gr/handle/11419/6320.

2 Σαββίδη, ό.π., σ. 105.

3 Ο γαλλικός όρος carte de visite αποδίδεται στα ελληνικά ως κάρτα επισκεπτηρίου ή, απλώς, επισκεπτήριο. Η χρήση καρτών επισκεπτηρίου αποτελούσε μια διαδεδομένη πρακτική στον 19ο αιώνα και μπορεί να παραλληλιστεί με τις σημερινές κάρτες επίσκεψης επαγγελματιών και γιατρών. Ωστόσο, στην εποχή του Καβάφη, οι κάρτες επισκεπτηρίου χρησιμοποιούνταν και από ιδιώτες και δεν είχαν αποκλειστικά επαγγελματικό χαρακτήρα.

4 Βλ. Liddell, ό.π., σ. 147.

5 Βλ. μια σχετική επιστολή του Τζων Ροδοκανάκη προς τον ποιητή στο τεκμήριο GR-OF CA CA-SF02-S01-SS01-F18-SF002-0073 (1737), https://cavafy.onassis.org/el/object/john-91/, όπου ο γράφων αναφέρεται σε επικείμενο ιπποδρομιακό αγώνα (“Grand National race”), (Λήψη 3, 2η και 3η σειρά). Την περίοδο αυτή, ο Ροδοκανάκης βρίσκεται πιθανότατα στο Λίβερπουλ και ο Καβάφης στην Αλεξάνδρεια.

6 Λ. Σαββίδη, ό.π., σ. 98.